Kadib wadaxaajood ku qaatay toddobo saacadood magaalada Ankara, waxaa la soo saaray bayaan mideysan oo qanciyey dowladda Muqdisho. Madaxweynaha Soomaaliya Xasan Sheekh Maxamuud iyo Ra’iisul Wasaaraha Itoobiya Abiy Axmed ayaa Arbacadii ku kulmay Ankara, iyadoo rajada martida reer Turki ay ahayd mid sare.
Ethiopian Prime Minister Abiy Ahmed (left), Turkish President Recep Tayyip Erdogan (centre) and Somali President Hassan Sheikh Mohamud pose after signing the Ankara Declaration on 11 December in Ankara.
Dowladda Turkiga ayaa isku dayaysay inay dhex-dhexaadiso khilaafka dekedaha ee u dhexeeya labada dal muddo ku dhow sanad, iyada oo marar kala duwan la yeeshay wadaxaajood, balse wax horumar ah oo muuqda lama gaarin marka laga reebo bayaanno aan faahfaahsaneyn oo ku saabsan doonista wanaagsan.
Muqdisho waxay ku adkeysanaysay in Itoobiya ay baabi’iso heshiis is-afgarad (MoU) oo ay la saxiixatay Somaliland bishii Janaayo. Heshiiskan ayaa Itoobiya u ogolaanayey inay muddo 50 sano ah dekedaha Somaliland ka isticmaasho xeebta gobolka.
Soomaaliya waxay u aragtay heshiiskan inuu yahay aqoonsi suurtagal ah oo Somaliland u siineysa inay tahay dal madax bannaan, waxayna ku hanjabtay dagaal si ay u ilaaliso midnimada dhulkeeda. Dhanka kale, Itoobiya waxay ku dooday inay tahay dal aan bad lahayn oo xaq u leh inay hesho marin badeed sida uu dhigayo sharciga caalamiga ah.
“Ma ka tegeysaan qolka illaa aad heshiis gaartaan,” ayuu yiri Madaxweyne Recep Tayyip Erdogan, sida laga soo xigtay qof arrinta ka warqabay oo la hadlay Middle East Eye.
Erdogan, oo muddo dheer xiriir wanaagsan la lahaa labada hoggaamiye, ayaa si weyn u maalgeliyey Soomaaliya tan iyo 2011. Turkiga waxa uu Soomaaliya ka hirgeliyey saldhig ciidan, waxa uu tababaray kumanaan askari oo Soomaali ah, waxa uu maamula garoonka diyaaradaha iyo dekedda Muqdisho, sidoo kale waxa uu bixiyey taageero bani’aadamnimo iyo mid milatari oo baaxad leh.
Halka ay dhibaatadu ka taagnayd
Sarkaal Turki ah ayaa sheegay in wadaxaajoodka labada hoggaamiye iyo kooxahooda uu socday muddo ku dhow toddobo saacadood oo aan kala go’ lahayn, iyadoo Erdogan iyo Wasiirka Arrimaha Dibadda ee Turkiga, Hakan Fidan, ay si toos ah uga qaybqaadanayeen.
Sida laga soo xigtay ilo xog-ogaal u ah wadaxaajoodka, mid ka mid ah qodobbada ugu adag ayaa ahayd aqoonsiga Itoobiya ee midnimada dhuleed ee Soomaaliya. Tani waxay ka dhigan tahay in Itoobiya laga doonayo inay baabi’iso heshiiska MoU ee ay la gashay Somaliland.
Saraakiisha Turkiga waxay ku qanceen doodda Soomaaliya oo tixraacaysay Heshiiska Montevideo ee 1933, kaas oo xeerar caalami ah oo la xiriira dowladnimada ka dhigaya in dal uu lahaado dhul qeexan.
Saacado wadaxaajood ah kadib, Soomaaliya iyo Itoobiya waxay ku heshiiyeen heshiis la yiraahdo Bayaanka Ankara, kaas oo daboolay dalabaadka muhiimka ah ee labada dhinac. Soomaaliya waxay ku guuleysatay in Itoobiya aqoonsato midnimadeeda dhuleed, halka Itoobiya loo ogolaaday inay hesho marin ganacsi oo ku yaalla xeebaha Soomaaliya.
Bayaanku wuxuu kaloo qeexay in waftiyo farsamo oo labada dal ka socda, oo uu fududeynayo Turkiga, ay bilaabaan wadaxaajood ugu dambeyn bisha Febraayo 2025, iyadoo muddada loo qabtay dhamaystirka wadaxaajoodka ay tahay afar bilood gudahood.
Heshiis guul u wada ah
Ebuzer Demirci, oo ah khabiir goboleed, ayaa sheegay in Soomaaliya ay ku guuleysatay heshiisyo dhowr ah.
“Soomaaliya, horaantii sanadkan, waxay saxiixday heshiis weyn oo ciidan badeed iyo tamar ah oo ay la gashay Turkiga si ay u ilaaliso biyahaheeda oo ay u dhisto awood ciidan badeed oo ay Turkiga ka caawiyo,” ayuu yiri Demirci.
“Abiy Ahmed wuxuu helay marin badeed, halka Soomaaliya ay ku guuleysatay inay ilaaliso dhulkeeda midaysan,” ayuu yiri Omar Mahmood, oo ah khabiir sare oo ka tirsan Crisis Group.
