Ayrotv.com- Dagaaladii sokeeye ee daba dheeraaday ee Soomaaliya waxa uu ka dhigay madaw weyn oo dawladnimo, taas oo u sahashay in dadka musuqmaasuqa ahi ay talada dalka la wareegaan oo ay sii kordhiyaan xasillooni darro. Xaaladan ayaa laga dheehan karaa aamusnaanta iyo kala daadsanaanta wax garadka Soomaaliyeed iyo qarannimo la’aanta. Maqnaanshaha aragti midaysan ayaa keentay in madaxda maamul goboleedyada ay si khaldan u fasiraan nidaamka federaalka, taasoo keentay in meel halis ah laga galo sheegashada isir iyo gobol.
A- Faham la’aanta Federaalka iyo Hoggaanka Maamul Goboleedyada
Hannaanka Federaalka Soomaaliya oo loogu talagalay in lagu hormariyo maamulka deegaanka iyo ismaamulka ayaa waxaa ka faa’ideystay madaxda dowlad goboleedyada oo isku magacaabay “madaxweyne”. Sheegashadaasi waxay wiiqaysaa dhismaha midnimada qaranka, waxayna dhalinaysaa deegaan ay hayb qabiil iyo isirnimo ka hor mariyaan hayb qaran. Tafaraaruqa caynkaas oo kale ah wuxuu keenayaa khatar aad u daran, ma aha Soomaaliya oo keliya, ee sidoo kale waxay ku tahay qaaradda Afrika oo dhan, waayo waxay tusaale khatar ah u tahay in koox kasta oo gobol ama qabiil ka mid ahi ay sheegan karto madaxbannaanida dhulkooda.
Waxyaabihii ugu cuslaa ee dhawaanahan soo kordhay waxa ka mid ah Is-afgaradkii (MoU) ee dhex maray maamulka isku magacaabay Somaliland iyo Itoobiya. Ku xad-gudubka joogtada ah ee ay Itoobiya ku hayso xudduudaha jaarka iyo ixtiraam la’aanta shuruucda caalamiga ah ayaa kicisay qaylo dhaan. Wadashaqeynta labadan hay’adood waxay ka dhigan tahay is-waafajin dhib badan oo khatar gelinaya midnimada dhuleed ee Soomaaliya.
B- Doorkii Salaadiinta Isaaq iyo Gobolka Awdal
Dadka dhaliila ayaa eeda dusha ka saaray Guddoomiye Muuse Biixi oo ah guddoomiyaha Somaliland go’aannadiisa muranka dhaliyay. Si kastaba ha ahaatee, waxa soo ifbaxay arrin ka sii naxdin badan oo ah in ay isku xidhan yihiin madaxda beesha Isaaq ee dhinacyada siyaasadda, oo ay ku jiraan kuwa ku jira xisbiga mucaaridka ah ee WADANI. Rabitaanka ay u qabaan inay ka qaybgalaan doodo horseedi kara in ay Itoobiya ku darsato dhul iyo bad ahaanba Awdal, waxay muujinaysaa qorshe wadareed oo lagu wiiqayo xuquuqda reer Awdal.
Waraysi uu dhawaan wargeyska Addis Standard la yeeshay Maxamed Cabdillaahi Cumar oo ka mid ah madaxda mucaaradka ah ee WADANI, ayaa xaqiijiyey wada-hadallada la xidhiidha is-afgaradka, taas oo sii xoojinaysa tuhunka laga qabo in madaxda beesha Isaaq maleegayaan shirqoollo ka dhan ah danaha gobolka Awdal. Muujintani waa in ay baraarujin u noqotaa dadka reer Awdal iyo guud ahaan shacabka Soomaaliyeed.
C- Wicitaan Ficil
Waa lama huraan in reer Awdal iyo dhammaan ummadda Soomaaliyeed ay u aqoonsadaan maamulka qabyaaladda ah ee Hargeysa ka jira inuu yahay mid wax u dhimaya bulshada Soomaaliyeed dhexdeeda. Aragtida taariikhiga ah ee shakhsiyaadka sida Sayid Maxamed C/laahi Xasan oo ka digay qabiilka Isaaqa iyo la safanaanshaha cadawga Somaliyeed, ayaa maanta si weyn u soo noqnoqonaysa. Reer Awdal waa in ay diidaan saamaynta ay ku yeelanayaan siyaasiyiintan isku sheega siyaasiyiinta iyo aqoonyahanka ee ajandahooda qowmiyadeed ka hormariya danta guud ee Soomaaliya.
Reer Awdal waa inay u istaagaan sidii ay gobolkooda u difaaci lahaayeen, una ilaalin lahaayeen qarannimada iyo wadajirka dhuleed ee Soomaaliya. Ixtiraamka dhulka Itoobiya waa inuu noqdaa mid labada dhinac ah, taasoo ku xidhan ixtiraamka ay Itoobiya u hayso madax-banaanida qaranka Soomaaliya.
Shacbiga reer Awdal waxa ay halkan ku cadaynayaan in gobolka Awdal aanu ka tirsanayn maamulka Hargeysa iyo cid kale oo dibadda ka jirta. Awdal waa hoygii xaqa ahaa ee dadkeeda, ee difaacayay gobolkan iyo gacanka cadmeed qarniyo badan ( ADAL EMPIRE).
Reer Awdal waxay diiddan yihiin wax kasta oo Muuse Biixi iyo maamulkiisa qabyaaladeed ku andacoonayaan inay dhulkeenna ka gorgortamaan ama na siiyaan. Qaranimada Awdal waxaa iska leh dadka deggan oo keliya, waxaanan u taagannahay inaan si midaysan u ilaalino dhulkeenna.
Dadku waxay diyaar u yihiin in taako kasta oo Awdal ah ay difaacaan mana ogolin in nalaga qaado. Dhaxalkeena, xuquuqdeena, iyo mustaqbalkeena waxay si aan kala go’ lahayn ugu xidhan yihiin dhulkan, waxaanu si adag u ilaalin doonaa daacadnimadiisa si kasta oo lagu soo xad-gudbo.
Guntii iyo gabagabadii, wadadii loo mari lahaa Soomaaliya oo xasiloon oo mid ah waxay ku jirtaa gacanta dadkeeda.
(Waxaa turjumtay article kan uu qoray Buraale xiniin, EHELSAN)
