Baaris Degdeg ah oo Ku Saabsan Qaadashada Sharci-darrada ah ee $328,160 Laga Saaray Kaydka Bangiga Dhexe ee Lagu Maalgeliyey Safarka Madaxweynaha.

MP Dr Abdillahi Hashi Abib

Ujeeddo: Baaris Degdeg ah oo Ku Saabsan Qaadashada Sharci-darrada ah ee $328,160 Laga Saaray Kaydka Bangiga Dhexe ee Lagu Maalgeliyey Safarka Madaxweynaha Guddiga Maaliyadda, Miisaaniyadda iyo Xisaabinta, Guddoomiyaha iyo Xubnaha Sharafta Leh, Waxaan si rasmi ah uga codsanayaa guddigiinna in ay adeegsadaan awooddooda dastuuriga ah iyo sharci si ay baaritaan ugu sameeyaan Madaxweynaha, Wasiirka Maaliyadda, iyo Guddoomiyaha Bangiga Dhexe, iyada oo la tixraacayo warqadda uu Wasiirka Maaliyadda (MOF/OM/0005/2025) ku diray 16-kii Janaayo 2025, taasoo muujinaysa jebinta xeerarka maaliyadeed ee dalka. Warqaddan waxay caddeyn u tahay in si sharci-darro ah loo bixiyay $328,160 oo laga saaray Kaydka Bangiga Dhexe ee Soomaaliya (CBS) si loogu maalgeliyo safarka degdegga ah ee Madaxweynaha, iyada oo la jabiyay xeerarka maaliyadeed ee dalka iyo heshiisyada caalamiga ah.

Waxaan helay caddeymo la hubo oo dokumentiyo ah oo ay bixiyeen shan shaqaale oo geesi ah oo ka tirsan Bangiga Dhexe ee Soomaaliya, kuwaas oo naftooda iyo shaqadooda halis u geliyay si ay u soo bandhigaan khiyaanadan. Shaqaalahaasi waxaa lagu cadaadiyay laguna handaday Guddoomiyaha Bangiga Dhexe iyo Maareeyaha Guud, balse waxay si geesinimo leh u faafiyeen warqaddii uu Wasiirka Maaliyadda u diray Guddoomiyaha Bangiga Dhexe, taasoo sidoo kale la ogeysiiyay Xisaabiyaha Guud iyo masuuliyiin sare oo ka tirsan Wasaaradda Maaliyadda. Warqaddan waxay amreysay in la fududeeyo bixinta lacagtaas oo laga qaaday kaydka bangiga iyada oo aanay jirin oggolaansho rasmi ah oo ka timid Xafiiska Hantidhowrka Guud, sida uu sharcigu farayo. Heshiiskaan sharci-darrada ah wuxuu jebinayaa xeerarka maaliyadeed ee dalka, oo ay ka mid yihiin:

1. Xeerka Maareynta Maaliyadda Dadweynaha (PFMA):

• Qodobka 15: Wuxuu farayaa in dhammaan kharashaadka dowladda ay ku jiraan miisaaniyadda la ansixiyay. Kaydka Bangiga Dhexe ma aha qeyb ka mid ah miisaaniyadda hawlgalka dowladda.

• Qodobka 26(2): Wuxuu mamnuucayaa bixinta lacagaha dowladda iyada oo aan la helin oggolaanshaha Baarlamaanka iyo kormeerka Hantidhowrka Guud. 2. Xeerka Bangiga Dhexe ee Soomaaliya (CBS Act):

• Qodobka 5: Wuxuu dammaanad qaadayaa madax-bannaanida Bangiga Dhexe, isaga oo mamnuucaya faragelinta siyaasadeed. Madaxweynaha iyo Wasiirka Maaliyadda ma laha awood sharci ah oo ay ku dalban karaan lacagtaan.

• Qodobka 45: Wuxuu xadidayaa isticmaalka Kaydka Bangiga si kaliya loogu adeegsado siyaasadaha lacagta, xasilloonida maaliyadeed, iyo xaaladaha dhaqaale ee degdegga ah, mana aha in loo adeegsado kharashyo aan loo baahnayn. 3. Ku xadgudubka Heshiisyada Soomaaliya la gashay Bangiga Adduunka iyo IMF:

• Heshiiska deyn cafinta ee Soomaaliya la gashay Bangiga Adduunka iyo IMF wuxuu dhigaya xakameyn adag oo lagu sameeyo kaydka bangiga.
• Dalabka bixinta lacagtan ma buuxinayo shuruudaha loogu talogalay xaaladaha degdegga ah sida ay dhigayaan heshiisyada maaliyadeed ee dalka. 4. Xatooyada iyo Ku-takri-falka Awoodda ee uu dhigayo Xeerka Ciqaabta Soomaaliyeed:
• Qodobka 241: Wuxuu ciqaabayaa mas’uuliyiinta dowladda ee awooddooda u adeegsada danahooda shaqsiga ah ama siyaasadeed.
• Qodobka 242: Wuxuu qeexayaa xatooyo maaliyadeed oo lagu lunsado hantida dadweynaha si aan sharci ahayn, taasoo khuseysa bixinta lacagta kaydka ee safarka lagu maalgeliyay. Wasiirka Maaliyadda wuxuu si joogto ah u sheegaa in dakhliga gudaha uu kordhay in ka badan 30%. Haddii arrintaasi run tahay, dowladda waxay heli lahayd lacag ku filan oo ku jirta Akoonka Kaliya ee Dowladda (TSA) si ay u daboosho safarada iyo kharashaadka hawlgalka. Laakiin xaqiiqadu waxay tahay in lacagtaan laga bixiyay kaydka Bangiga Dhexe, taasoo muujinaysa in dowladda aysan lahayn lacag ku filan hawlaheeda.

Xaaladda dhabta ah waa:

• Akoonka Kaliya ee Dowladda (TSA) waa madhan yahay, taasoo ka dhigan in dowladda ay dhaqaale ahaan burbursan tahay.
• Wasiirka Maaliyadda iyo Madaxweynaha waxay bulshada Soomaaliyeed u sheegeen war aan sal iyo raad lahayn oo ku saabsan xasilloonida maaliyadeed ee dalka.
• Lacago sharci-darro ah ayaa laga qaadaa ganacsatada iyo shacabka si loo daboolo hawlaha dowladda, halka kaydka Bangiga Dhexe la lunsanayo. Tan iyo bishii Oktoobar 2022, waxaan si joogto ah uga digayay in dowladda si nidaamsan u dhacday hantida dadweynaha iyada oo la adeegsanayo qaadashooyin sharci-darro ah oo laga sameeyay Akoonka Kaliya ee Dowladda iyo Kaydka Bangiga Dhexe. Codsiga aan idiin soo gudbinayo waxa uu ka kooban yahay: 1. In la soo saaro warqado amar ah (Subpoenas) si loo helo dhammaan diiwaannada maaliyadeed
• In la baadho diiwaannada xafiisyada Madaxweynaha, Ra’iisul Wasaaraha, Wasiirka Maaliyadda, Xisaabiyaha Guud, iyo Bangiga Dhexe. 2. In la yeero mas’uuliyiinta muhiimka ah si su’aalo loogu waydiiyo
• Wasiirka Maaliyadda, Guddoomiyaha Bangiga Dhexe, Xisaabiyaha Guud, iyo Hantidhowrka Guud waa in lagu hor weydiiyo su’aalo sharci ah oo la xiriira bixinta lacagtaan. 3. In la bilaabo baaritaanno sharci ah iyo tallaabooyin anshax marin ah
• In la bilaabo nidaamka xilka looga qaadayo Wasiirka Maaliyadda oo jebiyay xeerarka maaliyadeed ee dalka.
• In dacwad lagu soo oogo dhammaan masuuliyiinta ku lugta leh heshiiskan sharci-darrada ah. 4. In Bangiga Adduunka iyo IMF lagu cadaadiyo in ay sameeyaan baaritaan qoto dheer
• In si dhab ah loo baaro sida loo maamulay Akoonka Kaliya ee Dowladda iyo Kaydka Bangiga Dhexe. 5. In dib loo soo celiyo lacagtii la xaday o $328,160 waa in si degdeg ah loogu soo celiyo Kaydka Bangiga Dhexe.

Qaadashada sharci-darrada ah ee lacagtaan waa qeyb ka mid ah nidaam xatooyo oo baahsan oo socday tan iyo 2022. Haddii aanan tallaabo degdeg ah laga qaadin, waxay taasi sii xoojinaysaa musuqmaasuqa iyo dhaca hantida qaranka, taasoo dhaawici doonta kalsoonida bulshada iyo taageerada caalamiga ah ee Soomaaliya. Waxaan rajeynayaa in aad si degdeg ah u qaadi doontaan tallaabooyin adag oo lagu badbaadinayo xasilloonida maaliyadeed ee dalka.

AyroTV