Ayrotv.com- Mogadishu- Saynisyahan siyaasadeed oo u dhashay dalka Talyaaniga, Gaetano Mosca, ayaa sheegay in bulsho kasta ay jirto koox yar oo xukunta inta kale (ruling class). Wuxuu rumeysnaa in xorriyadda bulshadu aysan ka dhalan karin awood la’aan, balse ay ka timaado marka awoodaha kala duwan is xakameeyaan. Tani waxay ka dhigan tahay in xorriyadda la ilaalin karo marka hay’adaha iyo kooxaha siyaasadeed ay iska ilaaliyaan midba midka kale, iyagoo is dheellitirinaya. Haddii hal koox ay awoodda oo dhan gacanta ku dhigto, waxaa abuurmaya kelitalisnimo.
Gaetano Mosca wuxuu sidoo kale aaminsanaa fikradda uu ugu yeeray “judicial defendant” (difaacaha garsoorka), taasoo loola jeedo dal uu sharcigu sareeyo, qof walbana uu sharciga ku dhaqmayo. Wuxuu qaba in xorriyaddu ay ka dhalato doodo, loolan, iyo kala duwanaansho siyaasadeed, loona baahan yahay in mar walba la isticmaalo awood laga horgeynayo awoodda talada haysa (“force against force”) si loo ilaaliyo nidaamka.
Dhinaca kale, faylasuufkii iyo taariikhyahankii Giriigga ahaa Polybius wuxuu aaminsanaa in dimuqraadiyaddu ay u baahan tahay khilaaf hal-abuur leh (“creative disagreement”)—oo ah in codad kala duwan ay iska hor yimaadaan si loo abuuro fikrado cusub. Haddii hal dhinac kaliya awood yeesho, khaladaad lama sixi karo, fikradaha ma kobcayaan, xukunka-na wuxuu noqonayaa mid xiran.
Sidaas darteed, dimuqraadiyaddu waxay shaqeyn kartaa kaliya haddii dowladdu ay u qaybsanto qeybo kala duwan oo is hubinaya, sida baarlamaanka, madaxtooyada, iyo garsoorka. Haddii la waayo tartan iyo dood furan, dimuqraadiyaddu way daciifaysaa, xukunka-na wuxuu isu rogi karaa kelitalisnimo. Khilaaf wax dhisaya waa tamarta dimuqraadiyadda.
Gunaanad
Haddii aan rabno in xorriyadda iyo dimuqraadiyaddu ay sii jiraan, waa in la ogolaado codad kala duwan, fikirro isku khilaafsan, doodo wax dhisaya, iyo awood laga horgeynayo kuwa talada haya, iyadoo sharcigu sareeyo. Xukuumad, baarlamaan, iyo dadweyne is dheellitiran la’aantood, Xorriyada iyo dimuqraadiyaddu way curyaamayaan. Taasi waa sababta khilaafka hal-abuurka leh uu muhiim u yahay—waa tamarta dhaqaajisa dimuqraadiyadda oo ka dhigta mid nool, firfircoon, oo horumar gaarta.
Xigasho: Farhan Ali Ahmed
